Κοινωνία της Πληροφορίας: Υποδομές, Υπηρεσίες και Επιπτώσεις

[Πρέπει να είστε εγγεγραμμένοι και συνδεδεμένοι για να δείτε αυτόν το σύνδεσμο.]

Εισαγωγή βιβλίου:

Ζούμε σε μια εποχή που από πολλές απόψεις μπορεί να χαρακτηριστεί μεταβατική. Ασφαλώς ένας παράγοντας που ενισχύει αυτόν τον χαρακτηρισμό είναι οι μεταβολές που συντελούνται σε πολλούς τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας και οι οποίες οφείλονται στις τεχνολογίες που έχει εξελίξει ο άνθρωπος κατά τους τελευταίους αιώνες. Το βιβλίο αυτό πραγματεύεται μία από τις τεχνολογίες αυτές – ίσως την πιο δημοφιλή σήμερα – και τις επιπτώσεις που επιφέρει στον τρόπο ζωής μεγάλων τμημάτων των σύγχρονων κοινωνιών.

Αναφερόμαστε στην τεχνολογία του διαδικτύου, η οποία έχει προέλθει από τη σύγκλιση σε ένα ενιαίο πλαίσιο των Τεχνολογιών της Πληροφορικής και των Επικοινωνιών (ΤΠΕ), οι οποίες με τη σειρά τους ενσωματώνουν τη συσωρευτική γνώση αιώνων του ανθρώπου σε πολλά επιστημονικά πεδία.

Το Διαδίκτυο έχει αποτελέσει μία νέα παγκόσμια πλατφόρμα δραστηριότητας στην οποία έχουν εύκολη πρόσβαση οι άνθρωποι προκειμένου να επικοινωνήσουν, να συνεργαστούν, να λάβουν ή να παρέχουν υπηρεσίες, να ψυχαγωγηθούν και γενικά για να δραστηριοποιηθούν με σχεδόν όσους τρόπους δραστηριοποιούνται και στην πραγματική ζωή. Το διαδίκτυο λειτουργεί με έναν τρόπο καταλυτικό και μετασχηματίζει, εξελίσσει και βελτιώνει εργασίες, δραστηριότητες και διαδικασίες από ένα παραδοσιακό τρόπο σε έναν διαφορετικό μοντέλο, στο οποίο βασική συνιστώσα είναι η δικτύωση και η αλληλεπίδραση του ανθρώπου με ένα ψηφιακό περιβάλλον.

Ασφαλώς αυτές οι αλλαγές δεν είναι μόνο θετικές, αλλά έχουν και σημαντικές αρνητικές προεκτάσεις. Επιπλέον, ακόμα και οι θετικές αλλαγές δεν συντελούνται με έναν ομοιόμορφο τρόπο σε όλες τις κοινωνίες, αλλά ούτε και σε εσωτερικά σε κάθε κοινωνία. Είναι σαφές ότι προκύπτουν σοβαρά ζητήματα ισότητας στην πρόσβαση, τόσο μεταξύ αναπτυγμένων και αναπτυσσόμενων κοινωνιών, όσο και μεταξύ κοινωνικών ομάδων μέσα σε μία κοινωνία. Προκύπτουν επίσης πολλά άλλα ζητήματα, τεχνολογικής, οικονομικής, πολιτικής αλλά και κοινωνικής φύσης. Στο πλαίσιο του παρόντος συγγράμματος θα μας δοθεί η ευκαιρία να μελετήσουμε αρκετά από αυτά τα ζητήματα, αλλά καθώς το διαδίκτυο διαρκώς αναπτύσσεται και μεταβάλλεται δεν είναι σίγουρο εάν θα δοθούν καθολικά αποδεκτές απαντήσεις ή αν θα προκύψουν και άλλες νέες ερωτήσεις. Σε κάθε περίπτωση πάντως η δημιουργία ερεθισμάτων για προβληματισμό του αναγνώστη και περαιτέρω διερεύνηση από τον ίδιο, αποτελεί έναν από τους βασικούς στόχους του συγγράμματος.

Το σύγγραμμα είναι δομημένο σε ένδεκα κεφάλαια. Το πρώτο κεφάλαιο αποτελεί την εισαγωγή στο αντικείμενο της Κοινωνίας της Πληροφορίας. Στο κεφάλαιο αυτό παρουσιάζονται με συνοπτικό τρόπο οι βασικές έννοιες της εξέλιξης του τεχνολογικού υπόβαθρου της πληροφορικής, δηλαδή του υλικού και του λογισμικού των υπολογιστών.

Το δεύτερο κεφάλαιο επικεντρώνεται στη μελέτη του λογισμικού, το οποίο διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στην Κοινωνία της Πληροφορίας, καθώς με αυτό δημιουργούνται οι ψηφιακές υπηρεσίες που θα παρουσιαστούν στα επόμενα κεφάλαια. Η μελέτη παρουσιάζει όλα τα είδη λογισμικού αλλά εστιάζει στο λογισμικό εφαρμογών, που είναι το κύριο προϊόν της σύγχρονης βιομηχανίας λογισμικού. Ιδιαίτερη θέση στο κεφάλαιο αυτό έχει το Ελεύθερο Λογισμικό/Λογισμικό Ανοιχτού Κώδικα, το οποίο μελετάται εκτενώς.

Το τρίτο κεφάλαιο εστιάζεται στη μελέτη των τηλεπικοινωνιών και των δικτύων, ως των αναγκαίων υποδομών για την Κοινωνία της Πληροφορίας. Σημαντικό μέρος του κεφαλαίου αφιερώνεται στις έννοιες της ευρυζωνικής πρόσβασης και της απελευθέρωσης της τηλεπικοινωνιακής αγοράς, η οποία αποτελεί ένα επιτυχημένο παράδειγμα ανταγωνιστικής αγοράς που λειτουργεί προς όφελος των καταναλωτών. Παρουσιάζονται επίσης τα είδη των τεχνολογιών ευρυζωνικής πρόσβασης και τα βασικά λειτουργικά χαρακτηριστικά τους.

Το τέταρτο κεφάλαιο είναι αφιερωμένο στο διαδίκτυο και στις εφαρμογές του. Παρουσιάζεται το τεχνολογικό υπόβαθρο του διαδικτύου, δηλαδή η στοίβα πρωτοκόλλων TCP/IP, τα πιο σημαντικά πρωτόκολλα του διαδικτύου, οι αντίστοιχες υπηρεσίες που υλοποιούνται με αυτά, ενώ θίγεται επίσης και το σημαντικό ζήτημα της μετάβασης στο IPv6. Ακολούθως παρουσιάζονται οι νέες γενιές του διαδικτύου, δηλαδή ο συμμετοχικός ιστός (Web 2.0) και ο σημασιολογικός ιστός (Web 3.0) και άλλες σημαντικές τεχνολογικές εξελίξεις του διαδικτύου, όπως η εικονικοποίηση υποδομών, οι υπηρεσίες υπολογιστικού νέφους και το Ίντερνετ των Πραγμάτων. Το κεφάλαιο ολοκληρώνεται με εκτενή αναφορά στο σημαντικό ζήτημα της διακυβέρνησης του διαδικτύου, που περιλαμβάνει και το ζήτημα της ουδετερότητάς του. Τα επόμενα κεφάλαια εξειδικεύονται και εμβαθύνουν σε επιμέρους υπηρεσίες του διαδικτύου ανά θεματικό αντικείμενο, όπως το ψηφιακό περιεχόμενο και η ασφάλεια, η εκπαίδευση, η δημόσια διοίκηση, η οικονομία, οι δημοκρατικοί θεσμοί, κτλ.

Το πέμπτο κεφάλαιο επικεντρώνεται στη μελέτη νομικών θεμάτων σχετικά με τη χρήση του διαδικτύου, όπως τα πνευματικά δικαιώματα, οι τρόποι αδειοδότησης ανοιχτού περιεχομένου, η προστασία των προσωπικών δεδομένων, οι σχετικές με την Κοινωνία της Πληροφορίας ανεξάρτητες αρχές, η ασφάλεια του ατόμου στο διαδίκτυο, καθώς και η χρήση μηχανισμών οικοδόμησης εμπιστοσύνης στο διαδίκτυο.

Το έκτο κεφάλαιο είναι εστιασμένο στην ηλεκτρονική μάθηση, δηλαδή στον μετασχηματισμό των παραδοσιακών τρόπων εκπαίδευσης στην εποχή της Κοινωνίας της Πληροφορίας. Αρχικά, γίνεται αναφορά στους όρους «ψηφιακό χάσμα» και «πληροφοριακός αλφαβητισμός». Παρουσιάζονται οι ειδικές υπηρεσίες του διαδικτύου που συγκροτούν την ηλεκτρονική μάθηση, τα μοντέλα ηλεκτρονικής μάθησης και τα Συστήματα Διαχείρισης Μάθησης. Παρουσιάζονται επίσης οι υπηρεσίες συμμετοχικού ιστού στην εκπαίδευση, τα οφέλη και οι κίνδυνοι από αυτές, και δίνεται μία καταγραφή της διεθνούς εμπειρίας από τη χρήση των κοινωνικών δικτύων στην εκπαίδευση.

Το έβδομο κεφάλαιο πραγματεύεται την έννοια της «ηλεκτρονικής διακυβέρνησης», η οποία αφορά στην παροχή υπηρεσιών δημόσιας διοίκησης μέσω του διαδικτύου. Μελετώνται οι όροι και οι προϋποθέσεις για την επιτυχή εφαρμογή της και παρουσιάζονται η ευρωπαϊκή και η εθνική στρατηγική για την ηλεκτρονική διακυβέρνηση. Μελετώνται επίσης οι έννοιες της η διαλειτουργικότητας και των ανοιχτών δεδομένων. Στη συνέχεια παρουσιάζονται οι σημαντικότερες υπηρεσίες ηλεκτρονικής διακυβέρνησης που προσφέρει ο δημόσιος τομέα στους πολίτες και που αφορούν τη φορολογική δικαιοσύνη, τις δημόσιες συμβάσεις, την ηλεκτρονική συνταγογράφηση, την κοινωνική ασφάλιση, την απογραφή των δημόσιων υπαλλήλων κ.ά.

Το όγδοο κεφάλαιο είναι λογική συνέχεια του προηγούμενου κεφαλαίου και εστιάζει στον τρόπο με τον οποίο οι ΤΠΕ μπορούν να αναβαθμίσουν τη διαδικασία λήψης αποφάσεων, να αυξήσουν τη συμμετοχή των πολιτών στα κοινά και γενικά να ενισχύσουν την έννοια της δημοκρατίας. Στο κεφάλαιο αυτό παρουσιάζονται οι βασικές αρχές και ορισμένα συστήματα ηλεκτρονικής ψηφοφορίας, καθώς και τα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα από την υιοθέτηση τέτοιων συστημάτων. Το κεφάλαιο ολοκληρώνεται με την μελέτη της ηλεκτρονικής διαβούλευσης ως εργαλείου αναβάθμισης της συμμετοχής της πολιτών.

Το ένατο κεφάλαιο επικεντρώνει σε θέματα Νέας Οικονομίας, δηλαδή στα αποτελέσματα της επιρροής των ΤΠΕ στο εμπόριο και την επιχειρηματικότητα. Μελετώνται εξειδικευμένες υπηρεσίες του διαδικτύου όπως είναι η τηλεργασία, τα ψηφιακά αγαθά, οι ηλεκτρονικές πληρωμές, το ηλεκτρονικό εμπόριο, τα επιχειρησιακά πληροφοριακά συστήματα, την ανάθεση διεργασιών σε τρίτους (outsourcing), τα Σύμφωνα Επιπέδου Υπηρεσίας (service level agreements) κ.ά.

Το δέκατο κεφάλαιο αποτελεί μία συλλογή μελετών περιπτώσεων, όπως οι τεχνολογίες αυτόματης αναγνώρισης προϊόντων, οι έξυπνες κάρτες και η χρήση τους σε υπηρεσίες του κράτους, τα συστήματα ευφυών μεταφορών, τα συστήματα ενοποιημένων επικοινωνιών, η πολιτική Bring Your Own Device, οι υπηρεσίες ηλεκτρονικής τραπεζικής και η διαφήμιση στην εποχή του διαδικτύου.

Το σύγγραμμα ολοκληρώνεται με το ενδέκατο κεφάλαιο στο οποίο παρουσιάζεται αρχικά η ευρωπαϊκή αναπτυξιακή στρατηγική «Ευρώπη 2020» για την απασχόληση, την καινοτομία, την εκπαίδευση, την κοινωνική ένταξη, το κλίμα και την ενέργεια και στη συνέχεια η εθνική ψηφιακή στρατηγική όπως έχει αποτυπωθεί στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Ψηφιακή Σύγκλιση» της προγραμματικής περιόδου 2007-2015. Το κεφάλαιο κλείνει με την παρουσίαση ενός μικρού αριθμού έργων που φέρουν τον τίτλο της «καλής πρακτικής» υλοποίησης έργου.